Een transgender, transgender persoon of transgendermens is iemand die een genderidentiteit en/of -expressie heeft die niet overeenkomt met het biologische geslacht.
Naast de oudere aanduidingen travestiet en transseksueel werden in de jaren 1980 en 1990 ook de termen transgenderisme en transgenderist gebruikt. Het ging daarbij om mensen met een identiteit tussen man en vrouw in of bij wie de mannelijke en vrouwelijke identiteit ongeveer even sterk zijn; tegenwoordig zou zo iemand zich eerder genderqueer noemen, al wordt soms ook nog wel de term transgenderisme gebruikt.
Dit resulteerde in de volgende driedeling:
- Travestieten: personen die tevreden zijn over hun geslachtskenmerken, maar die wel de behoefte voelen om bijvoorbeeld kleding van de andere sekse te dragen.
- Transgenderisten: personen die zich niet willen beperken tot slechts de mannelijke dan wel de vrouwelijke genderidentiteit, wat gepaard kan gaan met een gedeeltelijke onvrede over hun geslachtskenmerken.
- Transseksuelen: personen die hun oorspronkelijke geslachtskenmerken als dermate problematisch ervaren, dat zij permanent en geheel van geslacht willen veranderen of zijn veranderd.
Nederland
In Nederland vond in 1959 de eerste geslachtsaanpassende operatie plaats, waarna met name de Genderstichting van de hormoonarts Otto de Vaal veel wist te bereiken op het gebied van medische behandeling en maatschappelijke erkenning. Eind jaren 1970 nam het Amsterdamse VU-ziekenhuis deze zorg op zich, kreeg een speciaal genderteam en in 1988 de eerste hoogleraar transseksuologie ter wereld in de persoon van Louis Gooren. Hierdoor kon wetenschappelijke expertise worden opgebouwd en werd de transitie door de zorgverzekeraars vergoed. Nederland kreeg hierdoor een wereldwijd leidende rol op dit medische gebied. In 1985 werd ook de juridische kant voor het eerst geregeld middels de wet op geslachtswijziging.Zie ook de huidige regels.
Het COC nam belangenbehartiging voor transgenders in 2012 formeel als doelstelling in de statuten op. Onderwerpen die regelmatig op de politieke agenda worden gebracht zijn sekseregistratie, transgenderzorg en discriminatie. In Nederland wordt een groot deel van de geslachtsaanpassende operatie vergoed, maar sommige onderdelen alleen onder bepaalde voorwaarden. In 2013 ontving de Nederlandse transgenderbeweging de Bob Angelo Penning van het COC.
Op de Nederlandse televisie werd transseksualiteit rond 1980 eerstmaals besproken in praatprogramma’s als Sonja Barend en Rondom Tien. De showtravestie kreeg landelijke bekendheid toen Veronica van 1995 tot 1997 De Travestieshow uitzond, gepresenteerd door Robert ten Brink en met Nickie Nicole als juryvoorzitter. Meer recent was er aandacht voor het onderwerp transgender in het televisieprogramma Hij is een Zij dat in januari 2014 en januari 2015 werd uitgezonden. In het najaar van 2016 kwam de EO met een datingprogramma voor transgenders onder de titel Love me gender.
Onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) uit 2012 liet zien dat 40% van de transgenders in Nederland worden gediscrimineerd. Het COC constateerde in 2015 een stijging van geweld tegen mensen die zich als transgender identificeren en wilde dat discriminatie van hen expliciet in de wet strafbaar gesteld wordt. Het Transgender Netwerk Nederland heeft een meldpunt om discriminatie te melden.
Op 30 november 2020 maakte het kabinet Rutte excuses voor het leed dat de oude Transgenderwet van 1985 heeft veroorzaakt. Om in aanmerking te komen voor een wijziging van de geslachtsaanduiding in de geboorteakte werden “slachtoffers voor harde, bijna onmogelijke keuzes gesteld”, zoals aanpassing van het lichaam aan het gewenste geslacht en een onomkeerbare sterilisatie. Eisen die overigens zijn geschrapt in de nieuwe Transgenderwet van 2014. Eind 2019 stelde “het Transgendercollectief” de staat aansprakelijk voor het leed dat genoemde eisen van de oude wet hebben veroorzaakt. Het eiste erkenning, excuses en financiële genoegdoening. Het kabinet ging daar positief op in. Ook kwam er vanwege de ernst van de zaak een financiële tegemoetkoming van 5000,- euro. Het was daar overigens juridisch niet toe verplicht.