Gaslighting is een vorm van psychologische manipulatie waarbij de pleger er, al dan niet bewust, op uit is het slachtoffer mentaal te ontredderen. Dit probeert de pleger te bewerkstelligen door bij het slachtoffer twijfel te zaaien aan het eigen gezonde verstand. De gaslighter zal de werkelijkheid glashard ontkennen, of precies het tegendeel beweren van eerder door hem gedane uitspraken. De term is afkomstig van de titel van het toneelstuk Gaslight dat meermaals verfilmd is. De term wordt ook gebruikt in wetenschappelijke, psychologische literatuur en in de politieke journalistiek.

Gaslighting: betekenis, symptomen en voorbeelden

Bij gaslighting verdraait iemand de waarheid om zo een ander steeds meer aan zichzelf te laten twijfelen. Dit geeft macht: hoe onzekerder het slachtoffer is, hoe meer hij of zij vertrouwt op en afhankelijk wordt van de gaslighter. Waar komt de term ‘gaslighting’ vandaan? En hoe herken je het?

Wat is gaslighting?

Gaslighting is een vorm van emotionele manipulatie. Een gaslighter voedt zijn (of haar) zelfvertrouwen door de waarheid overtuigend te verdraaien. Door de twijfel die dit zaait (‘Ben ik nou gek?’) gaat het slachtoffer meer en meer op de gaslighter leunen, waardoor deze zich steeds belangrijker voelt. Het gaat hier meestal om een aangeleerd mechanisme, niet om doelbewuste acties.

Gaslighting gebeurt subtiel en is een sluipend proces. Een slachtoffer kan hierdoor heel lang niet doorhebben wat er eigenlijk gaande is. Het lijkt steeds om kleine dingen te gaan, maar uiteindelijk is de impact op het zelfvertrouwen van het slachtoffer erg groot.

Voorbeelden van gaslighting

Een voorbeeld: het slachtoffer wordt verweten dat de autosleutel niet op de vaste plek ligt. Terwijl die in werkelijkheid helemaal niet door hem of haar is gebruikt. Verdedigt het slachtoffer zich, dan krijgt hij of zij te horen niet tegen kritiek te kunnen. En door stug vol te houden, overtuigt de gaslighter hem of haar ervan dat de sleutel toch door het slachtoffer is – of in elk geval kan zijn – verplaatst. Met het opstapelen van soortgelijke gebeurtenissen, brokkelt langzaam het zelfvertrouwen van het slachtoffer af. En raakt hij of zij ervan overtuigd inderdaad onhandig en overgevoelig te zijn.

Een ander voorbeeld van gaslighting is een man die vreemdgaat, maar bij het uitkomen daarvan de focus legt op het wantrouwen van zijn vrouw. Dit kan zo ver gaan, dat de vrouw er uiteindelijk van overtuigd raakt dat het vreemdgaan haar schuld was. Met name in relaties uit het gaslighten zich op zo’n manier dat beschuldigingen worden omgedraaid. Geeft het slachtoffer aan moeite te hebben met bepaald gedrag? Dan ligt dit zogenaamd aan hem of haar zelf.

Waar komt de term ‘gaslighting’ vandaan?

De term ‘gaslighting’ is gebaseerd op een film uit 1944, Gaslight, waarin een man zijn vrouw ervan overtuigt dat haar waarneming niet klopt. Dit doet hij onder andere door op willekeurige momenten de gaslampen in huis te dimmen en vol te houden dat er niets met het licht aan de hand is. Zo krijgt de vrouw steeds meer het gevoel dat ze gek wordt.

Binnen de psychologie wordt de term sinds de jaren 60 gebruikt. Met het boek ‘Het gaslighteffect, verborgen narcisme‘ dat psychoanalytica Robin Stern erover schreef, is het fenomeen de laatste jaren steeds bekender geworden

Het verband met narcisme

Hoewel niet bij elke gaslighter sprake is van verborgen narcisme (covert narcissism), komt het wel heel regelmatig in die combinatie voor. Niet gek, aangezien in beide gevallen een extreem laag zelfbeeld de oorsprong is. Gaslighten is voor een verborgen narcist dé manier om op subtiele wijze zijn minderwaardigheidsgevoel te compenseren.

De partner als gaslighter

Gaslighting komt veel voor binnen relaties. Opvallend is dat vrouwen vatbaarder lijken te zijn om er slachtoffer van te worden, zoals ook van andere vormen van manipulatief gedrag. Waarschijnlijk komt dit doordat vrouwen zich, meer dan mannen, van jongs af aan hebben leren verplaatsen in een ander. Hierdoor zijn ze sneller geneigd hun eigen visie in twijfel te trekken en die van een ander over te nemen. In relaties waar gaslighting plaatsvindt, is de gaslighter dan ook vaak een man.

Gevolgen van gaslighting

Door continu te twijfelen aan de eigen waarneming en gevoelens, en door deze steeds weer aan te passen aan die van de gaslighter, verliest het slachtoffer beetje bij beetje het contact met zichzelf. Het wordt steeds moeilijker te beoordelen wat hij of zij ergens van mag of moet vinden, en welke gevoelens en gedachten logisch zijn. Een slachtoffer van gaslighting kan zo sterk in de waarheid van de gaslighter gaan geloven, dat hij of zij zichzelf volledig kwijtraakt. Zeker naar mate het slachtoffer meer en meer gaat leven naar de ‘waarheid’ en wensen van de gaslighter. Gaslighting kan dan ook leiden tot extreme onzekerheid, isolatie, eenzaamheid en depressie.

• De neiging om een vervelende opmerking, houding of actie van de persoon in kwestie voor jezelf goed te praten, of deze naar anderen toe te verdedigen. (‘Het zal wel aan mij liggen’, ‘Hij bedoelt het vast niet zo.’);
• Twijfelen aan jouw eigen waarnemingen;
• Meegaan met de visie van de ander, nadat je eerder van het tegenovergestelde overtuigd was;
• Het idee hebben overgevoelig te zijn;
• Je veel verontschuldigen voor eigen keuzes of gedrag;
• Steeds meer geïsoleerd raken van familie en vrienden;
• Gevoelens van eenzaamheid en/of depressie;
• Je een ander persoon voelen dan voorheen;
• Steeds minder genieten van dingen;
• Moeilijker beslissingen kunnen maken;
• Zenuwachtiger en/of onzekerder zijn.

Als je hier veel van herkent, is het goed om de relatie met de persoon in kwestie onder de loep te nemen. Ook kan het waardevol zijn om de gesprekken die jullie voeren, uit te schrijven. Zo kun je er van een afstand naar kijken en sneller patronen ontdekken. Daarnaast heb je misschien baat bij het bespreken van je gevoelens met een dierbare: die kan de situatie objectief beoordelen.

Hoe ga je om met gaslighting?

Als slachtoffer van gaslighting kun je een aantal dingen doen om er bewuster mee om te gaan.

Probeer het gesprek te stoppen op het moment dat je een poging tot gaslighten vermoedt. En wijs de gaslighter eventueel op zijn of haar gedrag. Geef de gaslighter de ruimte om zijn standpunten te uiten, maar ga hier niet in mee. Blijf bewust van wat jij er op dat moment over voelt of denkt, en houd je daar zoveel mogelijk aan vast.

Merk je dat je helemaal niet meer op jouw eigen waarneming kunt vertrouwen? Heb je het gevoel niet meer jezelf te zijn? En/of ben je door het gaslighten geïsoleerder gaan leven? Dan kan het goed zijn om je af te vragen of je de relatie met de gaslighter beter kunt beëindigen, en/of om op zoek te gaan naar professionele hulp. Een therapeut zou jou kunnen helpen de situatie objectief te bekijken en de nodige stappen te ondernemen.

Om jezelf weerbaarder te maken tegen gaslighting, kun je ook werken aan jouw eigen onzekerheid. Vaak komt de gevoeligheid hiervoor voort uit een onveilige hechting in de jeugd. Mogelijk is het waardevol om te onderzoeken wat hieraan ten grondslag ligt bij jouzelf, bijvoorbeeld onder begeleiding van een therapeut. Belangrijk hierbij is wel dat je je blijft realiseren dat dit het gedrag van de gaslighter niet goedpraat.
Bron: slachtofferwijzer